De oorlog in Oekraïne verandert de politiek en de geschiedenis ingrijpend. Het grootste land van Europa is in oorlog met het op een na grootste. Rusland is begonnen aan de eerste grote landoorlog in Europa sinds 1945. Als de agressor er niet in slaagt om deze oorlog snel terug te brengen tot een tijdelijk conflict – ik ben zeer sceptisch dat dit kan worden bereikt – dan zal 2022 een verandering van tijdperk markeren die veel belangrijker en diepgaander is dan 9/11, de financiële crisis van 2008, de vluchtelingencrisis van 2015 of de pandemie. De verandering is voor Europa in dat geval beter te vergelijken met het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945, of met het einde van de Koude Oorlog rond 1990.
Historische breuk
De historische impact en betekenis van Poetins aanvalsoorlog zou degenen die politiek handelen en analyseren sterker aan het denken moeten zetten. In Duitsland bijvoorbeeld koesterden de sociaaldemocraten lange tijd betrekkingen met Rusland. Oud-kanselier Gerhard Schröder liet zich in het Poetin-systeem inlijven. De gevolgen van zijn verkeerde inschatting zijn groter dan je in eerste instantie zou denken. Conflicten blijven woeden over de hele wereld en de acties van veel staten moeten worden bekritiseerd, maar de oorlog in Oekraïne, op zo’n schaal en zowel aan een EU- als een NAVO-grens, is nieuw en ongekend. De relatievering van de Russische agressie is volkomen misplaatst. De oorlog is een gebeurtenis op macroniveau, een historische breuk.
Wat eraan zat te komen, werd duidelijk aangegeven door de opruiende toespraak van Vladimir Poetin een paar dagen voor de invasie van Oekraïne. Poetin presenteerde de Oekraïense staat en nationaliteit historisch gezien als een uitvinding van Lenin, als zouden zij het gevolg zijn van concessies aan Oekraïense nationalisten in de burgeroorlog in de jaren na 1917. Volgens deze logica waren er ten minste een paar mensen die een Oekraïense staat wilden en ze waren machtig genoeg om een compromis te forceren. Poetin beweerde zelfs dat Stalin en Chroesjtsjov – die beiden betrokken waren bij de Holodomor, de opzettelijke uithongering van miljoenen Oekraïners – doorgingen op Lenins verkeerde pro-Oekraïense pad door de onafhankelijke Oekraïense natie in leven te houden.
Volgens Poetin is er helemaal geen sprake van Oekraïense onafhankelijkheid. Integendeel, samen vormen beide landen één Russische entiteit en één gemeenschap van Orthodoxe gelovigen. Volgens hem werden de Oekraïners die zich vastklampten aan de Oekraïense onafhankelijkheid gedreven door oligarchische clanbelangen, of ze werden beloond door buitenlandse mogendheden. Of beide. Zijn enige doel is schijnbaar om de Oekraïense staat af te schaffen om de mensen die er wonen ‘thuis’ te brengen in het Poetin-rijk, als mede-Russen, verbonden door bloed en cultuur. De toespraak was niets meer dan een fascistisch verhaal ter voorbereiding op een aanvalsoorlog.
Donald Trump prees Poetin kort voor de invasie als een genie. Die lof had Poetin moeten waarschuwen voor de dwaling van zijn manier van doen. Tot nu toe is de oorlog voor hem een dubbele misrekening geweest. De eerste misrekening betrof de eenheid van het Westen, die Poetin onderschatte. Hij dacht met Schröder en de inner leadership circle van de sociaaldemocraten het sterkste land van Europa te kunnen neutraliseren; en met een neutraal Duitsland het hele Westen teniet te doen.
De tweede, nog grotere misrekening betrof de bereidheid van Oekraïne om te vechten. Veel weerstand verwachtte Poetin niet. Het eerste deel van de invasie in de regio Kiev was een schande. Poetin heeft de Oekraïners sterker verenigd met zijn aanval en een historische bijdrage geleverd aan de verdere natievorming van het land. De effecten van de tweede fase van de oorlog in het zuiden en oosten van Oekraïne moeten nog duidelijk worden. Het zou wel eens een lange oorlog kunnen worden met zware verliezen aan beide kanten. Met een bbp dat ergens tussen dat van Spanje en Italië ligt, is Rusland geen economische supermacht. Of het een lange en dure oorlog kan volhouden, is maar de vraag.
Vredesbeweging
De Russische agressie in Oekraïne markeert een belangrijk keerpunt dat een volledig nieuwe manier van denken over de NAVO en Europa in gang heeft gezet. Deze omslag is het grootst in Duitsland, dat Poetin lang had aangemoedigd met zijn dubbelzinnige beleid.
Voor de politieke krachten uiterst rechts en links is de oorlog een grote schande geweest. De pro-Russische trollen van het rechts-populistische AfD die zich voorheen tot Poetin wendden voor zowel geld als ideeën, zijn door deze connecties opgedoken. Hetzelfde geldt voor een fractie binnen Die Linke, die zich bedient van een opmerkelijke retoriek. De huidige gebeurtenissen kunnen het voortbestaan van deze politieke krachten in Duitsland bedreigen.
