Oligarchie
In zijn inmiddels klassieke studie stelde Michels dat iedere organisatie na verloop van tijd oligarchisch geleid zal worden. Volgens hem was het een wetmatigheid: zelfs organisaties met een democratische of socialistische grondslag zouden uiteindelijk worden geleid door een kleine minderheid.
Na verloop van tijd zou de leiding van elke politieke organisatie de belangen van de meerderheid minder belangrijk gaan vinden dan de belangen van de organisatie en, niet te vergeten, het behoud van de eigen positie daarin. Democratie was dan wel een mooi ideaal, het was niet te verwezenlijken via politieke partijen.
Michels had de voorkeur voor een politieke ideologie waarin het vuur van de overtuiging brandde. Daarin stelden vooral sociaaldemocraten hem teleur. Die belichaamden de teloorgang van democratische idealen. Anarchisme sprak hem meer aan, maar hij raakte ervan overtuigd dat het geen 'praktisch anwendbaren Form zu geben vermocht'. De politieke passie waarnaar hij verlangde vond hij bij de voormalige socialist Benito Mussolini (1883-1945). Diens fascisme en charismatisch leiderschap waren meer in overeenstemming met Michels' democratische idealen dan het oligarchisch leiderschap van politieke partijen.
Technocratie
De huidige eurocrisis zal niet worden opgelost door vuurspuwende charismatische leiders. Het drama van een militaire coup blijft ons waarschijnlijk bespaard. Toch zijn volgens de Britse activist en journalist Paul Vallely de huidige ontwikkelingen in Europa misschien wel even zorgwekkend als tanks op straat. In een opiniestuk genaamd 'Europe is facing a fate worse than debt' in The Independent van 20 november beweert hij dat er sprake is van een 'market coup'.
Volgens Vallely komt de politieke macht in Europa langzamerhand in handen van een kleine groep technocraten. Als voorbeeld noemt hij Griekenland en Italië. Twee dagen nadat de econoom Lucas Papademos de plaats van Papandreou innam als Griekse premier, werd de technocraat Mario Monti gevraagd om een nieuwe regering in Italië te leiden. Korte tijd later presenteerde Monti zijn 'professorenkabinet', zogenaamd zonder politici. Een zakenkabinet wordt het ook genoemd. Hebben die geen politieke agenda dan? Natuurlijk wel.
Technocraten worden voorgesteld als experts die doen wat er gedaan moet worden om de economie te redden. Zoals een klokkenmaker een klok weer aan het tikken krijgt. Maar het gaat hier natuurlijk niet om een mechaniekje. Het betreft hier een economisch systeem, cruciaal voor het functioneren van de samenleving.
Er zijn verschillende politieke ideeën over hoe economische systemen zouden moeten functioneren. De keuze voor zo'n systeem is politiek en ideologisch gekleurd. Technocraten doen alsof dat niet zo is en laten een democratische vraag buiten beschouwing: willen we eigenlijk wel verder met deze vorm van kapitalisme?
Papandreou kreeg iedereen over zich heen toen hij voorstelde een referendum te organiseren. De markten en politici reageerden geprikkeld. Er was geen tijd voor, want Griekse banken zouden ten onder gaan nog voordat de bevolking een keuze zou hebben gemaakt. De politieke vraag of de bevolking voor of tegen het bezuinigingsbeleid was dat hun land van het bankroet zou moeten helpen was ondergeschikt aan economische belangen. Democratie werd daarmee ondergeschikt aan kapitalisme.
Het gaat niet om een willekeurige vorm van kapitalisme. Technocraten worden ingezet voor het neoliberale kapitalisme van onder andere Goldman Sachs, de beruchte zakenbank die in financiële kringen bekend staat als de vampire squid. Bovengenoemde technocraten hebben allemaal een verleden bij Goldman Sachs. Vallely schrijft dat je het geen samenzwering hoeft te noemen om bezorgd te zijn.
Mario Draghi, die deze zomer benoemd werd als president van de directie van de Europese Centrale Bank, en Antonio Borges, die tot voor kort directeur was van het Europese afdeling van het IMF, werkten ook voor Sachs. Papademos, die voorheen vicepresident van diezelfde bank, leidde nota bene de Centrale Bank van Griekenland toen dat land ingewikkelde financiële constructies gebruikte om Griekenland mee te laten doen met de euro. En wie bedachten de trucs waardoor de Griekse schulden veel kleiner leken dan ze in werkelijkheid waren? Inderdaad: de financiële tovenaars van Goldman Sachs.
Democratie betaalt een grote prijs. Technocraten zijn politici die beweren dat ze geen politiek bedrijven. Ze willen het systeem van de vrije markt stabiliseren zonder die ter discussie te stellen. Daardoor kunnen ze aan hun kapitalistische idealen werken zonder hinderlijke tussenkomst van democratische besluitvorming. Hun 'velvet glove cloaks the iron fist', zoals de Franse socioloog Pierre Bourdieu (1930-2002) het noemde. Ook al zijn technocraten geen fascisten, hun toenemende activiteit een zorgwekkende ontwikkeling.