In 1943 schreef C.S. Lewis, auteur van The Chronicles of Narnia, een beknopt boekje bestemd voor het onderwijs. The Abolition of Man heette het, en Lewis betoogde erin dat de mens, in welke tijd of cultuur hij ook leefde, gehoorzaamde aan een aantal universele ethische wetten. Dat je een ander mens niet mag doden bijvoorbeeld, en waarachtigheid en medelijden hoog moet waarderen. Dat Lewis het halverwege de Tweede Wereldoorlog schreef, zal wel geen toeval zijn. Maar ook is het geen toeval dat de Duitse filosoof Hanno Sauer zijn geschiedenis van onze ideeën over goed en kwaad nu uitbrengt, schrijft hij in zijn imposante en bijzonder goed gedocumenteerde boek Moraal. We leven opnieuw in tijden van oorlog, en dan bedoelt hij de cultuuroorlogen die tot polarisatie leiden.

cover Hanno Sauer - Moraal

Het boek is gelukkig geen overzicht van allerhande theorieën die filosofen de voorbije millennia op papier hebben gezet over onze moraliteit. Dat type duffe boeken zijn er al genoeg. Nee, wat Sauer echt interesseert is waar onze moraal vandaan komt. “Onze moraal zit niet in ons hoofd, maar in onze steden en dijken, wetten en gewoontes, in onze feesten en oorlogen”, schrijft hij, waardoor zijn boek een duidelijk stempel van de evolutionaire biologie en psychologie vertoont. Onze moraal is geen luxe, maar een noodzaak om te overleven, en dat was hij al vanaf het moment dat de mens ging samenwonen en communiceren.

Omdat die moraal afgedwongen moest worden, ontstonden er straffen en omdat de gemeenschappen waarin de mensen woonden steeds groter werden, trokken bepaalde mensen de macht om die straffen uit te delen naar zich toe. De ongelijkheid was een feit en daarmee ook het gevoel van onrecht en het streven naar gelijkheid en vrijheid. De hedendaagse cultuuroorlogen ziet Sauer als de politieke uitdrukking van de morele verontwaardiging dat die vrijheid en gelijkheid als basiswaarden worden geponeerd, maar in de praktijk niet worden nageleefd.

En dus moeten we dat politieke proberen te depolitiseren, stelt Sauer, en terugkeren naar de waarden die we delen.

Hanno Sauer, Moraal, De Bezige Bij, 2023