'Het Europese waardendebat staat weer op de agenda'

Dit artikel is een bewerking van het interview dat in het online GroenLinks Magazine verscheen.

GroenLinks heeft ervoor gekozen om zich niet aan te sluiten bij de slogan van de European Green Party (EGP) ‘Vote Green Change Europe’, maar gaat de Europese verkiezingen in met de slogan ‘Kies Europa stem groen’.

Is GroenLinks zo voorzichtig dat ze de aandacht niet teveel wil vestigen op de eis voor een ander Europa?
Sargentini: ‘De formulering “stem groen” geeft natuurlijk al aan dat het heel anders moet. Groen munten we hiermee als een politieke ideologie, die meer omvat dan alleen maar het milieu.’ ‘Natuurlijk willen wij ook een ander Europa,’ vult Eickhout aan. ‘Maar in Nederland heeft vrijwel iedere partij een slogan met iets van die strekking. Zelfs de SP zegt “Nee tegen deze EU”. Wij willen heel duidelijk vóór Europa kiezen.’

De slagkracht van het Europarlement

Milieuproblemen aanpakken heeft bijvoorbeeld meer effect op Europees niveau, en dat geldt voor meer onderwerpen. Zo maakt Sargentini zich binnen het EP sterk voor asielrecht, digitale vrijheid, persvrijheid en eerlijke handel. Onlangs loodste zij een wetsvoorstel door het EP om het witwassen van geld tegen te gaan. ‘Meer dan 600 parlementsleden hebben ingestemd met een openbaar eigendomsregister, 30 waren tegen. Met zo’n register kan iedereen zien waar de zoon van Jakoenovitch zijn geld heeft gestald. Welke bedrijven belasting ontduiken, hoe corrupte politici hun geld wegsluizen.

Het geld dat Afrikaanse landen op die manier mislopen: dát kost levens. Dat kost ziekenhuizen die niet worden gebouwd, wegen die niet worden aangelegd, medicijnen die niet worden aangeschaft.’ Het voorstel moet nog door de Raad, en dat zal niet meevallen. Sargentini hoopt vurig dat ze de kans krijgt om dat af te maken. ‘Zonder de Groenen waren die witwaspraktijken niet aangepakt,’ zegt Eickhout optimistisch. Zelf is hij erg te spreken over zijn wetsvoorstel voor het terugdringen van superbroeikasgassen. ‘Californië wil nu de Europese wetgeving voor F-gassen overnemen. Als je zoiets doet als Europa, krijg je navolging. Meer dan als je het als aparte lidstaat doet.’

Bang voor vreemdelingen, boos op Brussel

GroenLinks kiest voor de mogelijkheden die Europa biedt, maar er zijn ook partijen die “Brussel” zien als de grote boosdoener. Nationalistische partijen zijn al jaren in opmars en laten een radicaal anti-Europees geluid horen. Ze zetten zich af tegen de EU die onze nationale soevereiniteit aantast en onze nationale en, in nationalistische ogen, homogene cultuur bedreigt. Zij zien cultuur als basis van samenhang en solidariteit in een land, en willen die beschermen tegen ‘vreemde’ elementen en invloeden van buitenaf; van Europa, van vluchtelingen, van immigranten. In de woorden van Arnon Grunberg: haat jegens de EU is dikwijls vermomde vreemdelingenhaat.

Eickhout wil een duidelijk onderscheid maken tussen de vraag hoe je om moet gaan met racisme en discriminatie enerzijds, en met euroscepsis anderzijds. Ook binnen de EU bestaat discussie in hoeverre een land de Europese waarden moet onderschrijven om toe te kunnen treden. Nationalistische partijen zijn welkom in het EP, vindt GroenLinks.

Eickhout: ‘Het spreekt vanzelf dat je niet mag discrimineren, maar je hoeft niet pro-Europees te zijn. Wilders doet beide, maar in Europa heb je een aantal partijen die echt alleen anti-Europa zijn.’ Hij denkt daarbij aan Nigel Farage van de United Kingdom Independence Party (UKIP), maar ook de Alternative fur Deutschland (AfD).’ Sargentini reageert: ‘Dat geldt misschien voor Nigel zelf, maar niet voor zijn entourage. En de AfD is fel gekant tegen Roemenen en Bulgaren. Bovendien spreken ze discriminatoire sentimenten aan. Als je buiten de wet stemmen gaat halen, is dat onacceptabel.’ Maar daarmee plaats je sentimenten buiten de wet, vindt Eickhout, en dat kan niet. ‘Alle politici proberen een breed electoraat aan te spreken door op sentimenten te spelen.’ ‘Maar discriminatie hoort daar niet bij,’ herhaalt Sargentini stellig.

‘Nu moet Europa sociaal worden’

Maar euroscepsis leeft niet alleen binnen nationalistische partijen. Ook veel progressieve kiezers hebben zo hun twijfels bij het bureaucratische gehalte van de EU, bij de beperkte macht van het Europarlement, bij de grote invloed van bedrijven en hun lobbyisten.

Hebben ze een punt? Eickhout: ‘Als de kritiek is: Europa voert slecht beleid, dan ben ik het daar roerend mee eens. Den Haag voert ook slecht beleid, maar zijn we daarom tegen Den Haag? We zitten in Europa met een rechtse meerderheid, dus ik zou zeker niet alles van Europa willen verdedigen. En ja, het bedrijfsleven is machtiger in Europa dan de politiek. Dat heeft ook met de geschiedenis te maken, Europa is begonnen als interne markt. Toen kwam er een munt, het milieu werd erbij gesleept. Nu moet Europa sociaal worden. De SP en GroenLinks zijn het qua analyse eigenlijk helemaal met elkaar eens, totdat we het over oplossingen gaan hebben. De SP haakt dan af, maar GroenLinks zegt: de EU is nu te veel van het bedrijfsleven. Als je je handen er vanaf trekt, laat je het helemaal aan de bedrijven.’

Sargentini vult aan: ‘Heel veel GroenLinksers delen de kritiek, maar de vraag is wat je daarmee doet. Terugtrekken of aanpakken? Als je straat een bende is, ga je dan in je achtertuintje zitten of pak je een bezem? Vergelijk het eens met internationale samenwerking. Dat werkt ook vaak niet, of niet goed genoeg. Zeggen we dan ook: laat maar zitten? Nooit. Het is een verantwoordelijkheid aan jezelf en aan de rest van de wereld om je te engageren.’ Eickhout, boos: ‘Ik ben echt voorgoed op de SP afgeknapt toen ze onlangs tegen een hulppakket voor de Oekraïne stemden. Is hun haat tegen Europa dan echt zo groot, dat ze de Oekraïners in deze tijd niet willen steunen?’

Nog een veelgehoorde kritiek: Europa maakt internationaal geen vuist. Eickhout: ‘Maar we wíllen geen sterk Europa! Natuurlijk spreekt Europa niet met één stem; achtentwintig nationale leiders moeten het eens worden, en ze hebben allemaal een veto. En een van die 28 is Orbán, die net een lening van Poetin heeft gekregen van 10 miljard. Als we blijven hameren op nationale soevereiniteit, zal dat nooit veranderen. Daarom pleit GroenLinks voor een Europese minister van Buitenlandse Zaken.’

Sargentini vult aan: ‘Ook op defensie is de verdeeldheid enorm. Het totale Europese defensie budget is groter dan dat van de VS. We geven er een godsvermogen aan uit, maar krijgen het nauwelijks voor elkaar om uit te rukken voor humanitaire interventies. Is dat niet cynisch?’ Eickhout: ‘Eigen soevereiniteit is vaak een schaamlap voor asociaal gedrag. Voordat Griekenland draconische bezuinigen moest nemen, hebben Duitsland en Frankrijk eerst nog even snel hun militaire orders afgerekend.’

Hoe bouw je aan een beter Europa als de solidariteit zo ver te zoeken is? Aanpakken, herhaalt Sargentini. Door de spanningen met Rusland is het debat verschoven; het waardendebat staat weer op de agenda, niet alleen maar om of iets geld oplevert. ‘Nie wieder Krieg is weer actueel voor Europa’, besluit Sargentini. ‘In Polen zijn mensen bang, en terecht.’ 

Vooruitzicht voor de Groenen

Hoe zal het voor de Groenen bij de verkiezingen van 22 mei aflopen, in de context van de groeiende euroscepsis? De Groenen hebben een verhaal waarmee ze in Noord- én Zuid-Europa vrienden maken, denkt Eickhout. ‘Wij hebben als gezamenlijke Groenen een redelijk gelijkluidende boodschap met hoezeer het Europa van nu niet klopt met het oplossen van de crisis. Dat de rekening onevenredig in Zuid-Europa en daar weer bij de armen ligt – niet bij de bankiers van Zuid-Europa. Wij pleiten voor een investeringsagenda, en dan één die zich vooral richt op de groene economie. Wat dat betreft kent onze campagne geen valkuilen.’

Sargentini ziet ook donkerder wolken. ‘Laten we eerlijk wezen: de echte doorbraak in Oost Europa lijkt er niet te komen. Dat vind ik heel jammer.’ In zijn geheel zal de Groene fractie in het EP waarschijnlijk een kleine tien zetels moeten inleveren, vooral als gevolg van het verwachte verlies dat de Franse groene partij gaat lijden. Eickhout: ‘Helaas gaan we Griekenland verliezen. Alles wat daar links is, is meteen anti-euro. En een Italiaanse groene partij komt al jaren niet van de grond.

Daar staat tegenover dat er wel meer landen vertegenwoordigd zullen zijn. De Tsjechen krijgen waarschijnlijk een zetel. De Ieren maken een goede kans en wat grappig is: in Slowakije en Slovenië zijn populaire individuen die interesse hebben getoond voor de Groenen. EQUO lijkt zich in Spanje te ontpoppen als de echte groene partij, en zij krijgen misschien wel twee zetels. En de Hongaarse partij is uiteengevallen in twee kampen.

De strijd was: blijf je groen en principieel je eigen lijn voeren of sluit je aan bij de sociaal democraten – zij hebben een communistisch verleden maar ook een sterkere basis. Het principiële kamp komt nu bovendrijven, en belooft een zetel te gaan halen.’

‘Dat is toch ook wel eens boffen hè’, reageert Sargentini tevreden, ‘dat je met een principiële keuze iets binnenhaalt. En daarbij is mijn stelling dat de Groenen een West-Europese club blijven, bij dezen achterhaald. Ook zonder echte doorbraak zie je nu toch dat partijen buiten West-Europa een voet aan de grond krijgen.

Het grote voordeel is dat we ze zo een beetje verder kunnen helpen: met een Europarlementariër ben je een serieuze partij, en komt er ook wat geld binnen. En er zijn thema’s zat. In Hongarije bijvoorbeeld heeft Orbán net een deal gesloten met de Russen voor geld en een kerncentrale. Ook vervuiling kan in Midden-Europa een grote rol gaan spelen.’